Sài
Gòn nằm trên vùng đất… hơi bị thấp, vì vậy,
có nhiều kinh rạch, cho nên, hồi xưa, vận
chuyển bằng ghe xuồng là thuận tiện nhứt
...
Ở đây, chỉ kể một đoạn ngắn trên con kinh
chạy ngang qua cầu Chà Và…
Hồi đó, cách nay gần nửa thế kỷ… xa xưa
lắm rồi…
Ở miệt Phú Định - Rạch Cát có nhà máy xay
lúa Tín Đức, ông chủ nhà máy là ông Nguyễn
văn Mười Ba, tên ông nghe… ngộ ngộ…
Ông Mười Ba nói, anh chị em ổng tới 14
người con, ông là đứa con thứ 13, cho nên
“ông già Tía” đặt tên ông theo “thứ” (tự)
của những người con…
Ông chủ Mười Ba mập, hơi ụt-ịt… chút xí,
nhưng rất vui tánh…
Đặc biệt, ở nhà máy xay lúa của ông Mười,
tất cả mọi sửa chữa của nhà máy xay lúa,
đều do gia chủ đảm nhiệm !
Ông Mười (Ba) có đủ đồ nghề, cho nên hàn,
tiện, sơn xi… đều do ông Mười ra tay!
Ông Mười tự làm ra chiếc xe đạp bằng "i-nox"…
để chạy chơi, nhưng hơi nặng kí lô!
Trước cửa nhà máy xay lúa là con sông
trong veo và nhà máy xay nầy chạy bằng mô
tơ điện loại 75 ngựa, nghe nói mô tơ nầy
của Ấn Độ (?) chạy cả tháng mới nghỉ để…
thổi bụi trong cuộn dây, do đó, mới thấy
dây quấn ruột mô tơ… bự cỡ… chiếc đũa, màu
xanh két, khi "đề pa", điện mô tơ… hút làm
rung rinh dây dẩn vô nhà máy và lúc đó,
điện trong xóm… nhá-nhá… muốn tắt luôn…
Từ nhà máy Tín Đức đi tới cái cua sông,
bên kia là chợ Rạch Cát… xéo bên nầy là
nhà máy bánh tây Lubico (công ty Kucky
Biscuits) nhà máy có kiểu quảng cáo bánh
tây… tân tiến rất hay ho, vì ở mấy kho gạo,
Lubico đều để bánh tây trong thùng thiếc,
ngoài in nhãn hiệu Lubico, bên trong để đủ
loại bánh tây của nhà máy làm ra và cho bà
con… vác kho hoặc ghe tàu tứ xứ, ăn… tự do
để quảng cáo, thợ thầy…. ăn (thử) bánh tây
cho đã đời… rồi mấy chả… gọi là “ăn bánh
chùa”!
Hết thùng nầy, nhà máy thay thùng khác!
Cách làm nầy… hay thiệt đó!
…. Ta tiến từ từ vô Chợ Lớn…
Hai bên con kinh là hai con đường tráng
nhựa cho xe hơi chạy và là Bến Neo của ghe
xuồng, gồm ghe tam bản, ghe bầu…
Tất cả các ghe, trước đầu ghe, đều có…2
con mắt ghe, nếu chiếc tam bản, ghe bầu…
hỏng có mắt, thì ghe sẽ… hỏng thấy đường
và khi vô bến, thế nào cũng nó bị… máng tứ
tung! (?!)
Đường hai bên con kinh, đó là đường bến Lê
quang Liêm và đường bến Bình Đông.
Ở đường Bến Lê quang Liêm có nhà máy Long
Vũ, là nhà máy dùng… lông vịt để dệt len
mền, chiều chiều nhà máy… xì ống khói, mùi
lông vịt bay vô lỗ mũi đầy ngập!
Kế đó nhà máy rượu Bình Tây, đây là nhà
máy sản xuất “rượu tên tây” bán khắp chỗ
và khi thợ nhậu cầm “chai bình tây” rót
nhẹ vô ly… cho bạn hiền, bạn hiền nói luôn:
- "Rượu bình tây… đong đầy mới uống…"
Nhà máy Bình Tây còn có tên… giang hồ là
Nhà Máy Rượu!!!
Nhà máy nầy nấu rượu bằng trấu thải ra từ
những nhà máy xay lúa…
Bến nầy còn có Kho bao 406 (đọc là kho 4
lẻ 6) là kho chứa bao lớn nhứt Sài Gòn, đó
là “bao sọc xanh” cũng là “bao bố”, bao
nầy chứa 100 ký gạo, bao bố nặng 1 ký, khi
bao đầy gạo, cân đúng 101 ký lô, còn “sọc
xanh” là bao có dệt 1 đường chỉ bố màu
xanh chạy từ đầu tới đáy bao…
Bao bố nầy dệt bằng vỏ cây bố (?)… nên, có
thể làm võng… đưa em, rất êm lưng!
Cứ 9 cái vỏ bao, bỏ vô 1 cái bao, gọi là
“tùng” và 10 tùng là 100 cái bao, bao chất
trong kho cao như núi để bán cho nhà máy
xay lúa dựng gạo hay lúa .
Rồi tới kho gạo 282… và hai bên bến, còn
nhiều kho & vựa nơi khác nữa…
…. như bên bến Nguyễn Duy có kho 400, kho
nầy nằm gần cầu sắt, ở đây có con đường
tắt, qua chợ Xóm củi… vv…
Ở trên con đường đi tắt nầy, có ông thầy,
bán thuốc viên, cho con nít đau ban, uống
rất công hiệu …
Bên bến Bình Đông thì có chợ Rạch Cát, rồi
tới kho ve chai của ông Lý Sen, tới kho
gạo Hữu Thành, chủ kho nầy là cậu Lâm Kiên,
con của ông Lâm Vĩnh Cương cũng là chủ
hãng nước tương Con Mèo đen ở chợ Xóm Củi
…
Em gái Lâm Kiên là cô A Phón … mần thơ-ký
cho kho Hữu Thành ….
Cô “thơ ký” A Phón … cũng đẹp đó nhen !!!
Độc đáo là … trước khi cho con làm thơ ký
… nhà mình, ông Lâm Vĩnh Cương cho A Phón…
mần thơ ký … hãng khác tới 2 ba năm… để
luyện tay nghề !
Ý là... nếu thơ ký … làm sổ sách sai hoặc
dở, thì … hãng xưởng khác lãnh đủ, tới khi
mần “thành thuộc” rồi, đem con gái về làm
thơ ký… kho nhà, là ông già an tâm!!!
Số điện thoại… xưa có 4 số, mà số telephon
của kho Hữu Thành là 3604….
Ông chủ kho để cho con gái mình… đi mần
mướn như vậy… thiệt là “hết ý” luôn nha!
Kho Hữu Thành… dài nhằng, kho có tới 6 cửa
kho, nên rất tiện cho việc xuất nhập gạo.
Ở bến Bình Đông, có nhà máy xay lúa Phong
Thạnh rất lớn, xay ngày đêm 24 tiếng được
5000 bao gạo, nghĩa 500 tấn!
Lúa vô kho là lúa vô bao, bao lúa nặng cở
sáu bảy chục ký.
Theo “tỷ lệ xay xát” thì cứ 100 ký lúa đem
xay, cho ra từ 70 tới 72 ký gạo, tùy theo
giống lúa, nghĩa là mất đi cở ¼ trọng
lượng ban đầu => 100 – 75 = 25.
Số 25 ký “mất đi” này là trấu + cám…
Cám nầy gọi là “cám xay” có lộn “trấu càn”
dùng nuôi heo hay vịt…
Gạo cũ, muốn cho “sáng gạo” để dễ bán thì
cho vô máy… xay sơ sơ gọi là “lau gạo” có
nghĩa là…chùi bóng hột gạo, phần…”bụi bám”
nầy gọi là “cám lau”…
Cám Lau nuôi heo gà không “bổ” bằng Cám
Xay, vì trong cám xay còn cám 100%.
Gạo Lức là gạo xay chỉ “tróc vỏ trấu” nên
còn nguyên chất cám quanh hột gạo nên Gạo
Lức có màu… xấu xấu trắng đỏ, nấu ăn nhám
xàm…
Ai bị bịnh “phù thủng” ăn cám gạo lức hay
gạo lức thì… hết phù! (?)
Vì trong cám đó còn nguyên vitamin B on
(1) Bê sít (6)… B đui (12)…
Lúa vô kho ở đây thường vô bao, còn ở Miền
Tây, ở Giá Rai chẳng hạn, lúa ít khi vô
bao, vì mua lẻ từng giạ, nên đổ thẳng vô
“Chành” gọi là “đổ xá” hay Lúa Xá.
…. “nhà” chứa lúa xá nầy, gọi là Chành Lúa.
Chành Lúa không tráng đáy chành bằng xi
măng mà thay vào đó là lót trấu…
Và kế là kho bột mì Sakybomi (viết tắt Sài
Gòn Kỹ Nghệ Bột Mì)
Kho bột mì nầy cũng rất lớn… để bán bột mì
cho tiệm làm bánh mì bánh ngọt vùng Sài
Gòn và phụ cận…nhân viên làm việc, mặc
đồng phục toàn trắng… như dân chơi tennic…
Và có mấy cái cầu … hỏng có tên, chỉ có số,
đó là cầu số 1 số 2 số 3…
Đây là cầu cây ván… đóng đinh, hình chữ U
bắc… cao dựng ngược để cho ghe qua cầu,
nên khi xe hơi qua cầu, cầu… kêu rầm rầm
rất… khó ngủ trưa !!!
Hai
bên bến sông (kinh) còn nhiều kho, vựa nằm
kế nhau, nằm dài dài…
Sài Gòn có 18 kho gạo loại lớn… bành ky
nái và 1 kho bao... ngoài ra còn không
biết bao nhiêu vựa gạo xen lẫn trong chợ
và những nơi khác…
Gạo trong kho, được chất trên dàn ba-lét,
thành “cây gạo” hình tháp vuông… cụt đầu,
cao 18 trái (bao) đó là “qui luật”, hỏng
ai chất bao gạo cao hơn!
Gạo được để trên “ba lét” bằng cây, có
khoảng trống để gió… thông thương không
làm ẩm gạo trong “cây gạo”…
Gạo có độ ẩm 12% là đúng “tiêu chuẩn” tồn
trữ.
Khi gạo để lâu bị mọt ăn, thì trùm bao ny
lon kín cây gạo, bỏ vô 4 góc 4 viên thuốc
“xông gạo” của Tây-Đức, ba ngày sau, mọt
chết hết, nếu có chuột, chuột cũng… khô
queo, chết ngắt… vì da teo nhách đen hu
!!!
Phần trên là nói… đại khái về “kho”…
Phần dưới cũng nói đại khái về “vựa”…
Vựa là “chỗ chứa tạm thời” những loại cây
trái từ miền tây, do ghe xuồng đem lên Sài
Gòn… để bạn hàng đem bán khắp nơi…
Ví dụ như Vựa Cầu Ông Lãnh chứa “đồ la-ghim”
từ Đà Lạt xuống hay trái cây từ Miền Tây
do ghe lên “để đó” tại Vựa.
Chủ hàng “chạy mối” bán và Mối Lái tới Vựa
chở đi “bỏ mối” chỗ khác…
Đại khái là vậy…
Khi bán hàng xong, chủ vựa “lấy tiền gởi
vựa”(tiền cò?)… bỏ túi, chờ ghe khác lên…
Nền kinh tế cứ thế mà… chạy đều đều…
Nói về Kho Vựa, thì chỉ có 2 Kho là “nổi
tiếng” là Kho 5 (kho số 5) dọc theo bờ
sông Khánh Hội, dãy kho nầy có 8 (?) cái
kho, mà nổi tiếng là Kho 5…
Nhưng chưa bằng, cái kho… bự, đáng giá
đồng tiền bát gạo là Kho Xăng Nhà Bè…
Viết ba-sạo mấy
dòng về kho vựa Sài gòn… tới đây là… hết
ý!!!
