… 1 năm 1 lần…
Đất trời xoay tua đổi cảnh =>>> cây xanh,
ra bông, rụng lá, tuyết rơi.
Người xưa, đặt ra =>>> 1 năm có 12 tháng…
Rồi thấy “có lý” bởi…
Chuyện xoay tua đổi cảnh, nó ứng với 4
mùa trong năm và vậy là 1 mùa có 3 tháng.
Và nhân loại thấy… trúng, cho nên xài
luôn, hỏng đổi, tới bi giờ!
Rỏ lại, thì thế giới 1 năm có 4 mùa Xuân
Hạ Thu Đông.
Còn Việt Nam?
… hồi xưa cụ Nguyễn bỉnh Khiêm…cho biết
như vầy:
Thu ăn măng trúc Đông ăn giá.
Xuân tắm hồ sen Hạ tắm ao…
Còn ở Miền Nam Việt Nam, một năm “có 2
mùa rõ rệt” đó là mùa nắng màu mưa.
Nghĩa là mùa nắng là Mùa Nắng, còn mùa
mưa là Mùa Mưa!!!
Nhưng rồi, trong mùa mưa… trời cũng nắng
và trong mùa nắng…trời vẩn cứ mưa!
Nói vậy, có nghĩa là miền Nam Việt Nam…
mát mẻ quanh năm lá cây tươi tốt.
Trong mưa có nắng… để phơi quần áo (?!)
Trong nắng có mưa để… con nít… ở truồng
tắm mưa…(?!##?!)
Qua tháng 4 âm lịch, khi thời tiết “dịu
bớt”, lúc có mưa lai rai là vô Mùa Mưa.
Bà con có kinh nghiệm lâu năm về thời
tiết nắng mưa như sau:
Mặc dù
xài Âm Lịch hàng ngày như đám cưới, đám
giổ…
Nhưng bà
con cũng biết rỏ về Ngày Tây, để nếu gặp
Năm Nhuần…
Khi thấy
tới Mùa Mưa mà trời vẩn nắng thì… bắt
qua Ngày Tây để biết trời hạn và hạn bao
lâu thì mưa:
Bà con
để ý…”như vầy”
Và bao
giờ cũng vậy:
Nếu mưa thuận gió hòa thì tới ngày 5
tháng 5 dương lịch là mùa mưa bắt đầu.
Ngĩa là bắt đầu có mưa dào dả… mưa liên
tu…
Nếu tới “ngày đó” ít mưa, hay mưa hỏng
lớn, thì…yên chí lớn là…thế nào tới ngày
25 tháng 5 dương lịch thì “thế nào” cũng
vô mùa mưa luôn…
Và sự thật đúng y như vậy…
Cho nên
bà con hỏng lo…cấy trật mùa, chỉ có…cấy
trể mà thôi.
Nhưng
trước khi “mùa mưa tới”…
Thì đất
trời cũng “ra hiệu” chớ không “âm thầm”…ra
tay bao giờ…
Khoảng cuối tháng tư âm lịch, trời nắng
nóng hầm hập…
Nhưng có… triệu chứng trời sẻ mưa… tới
nơi rồi, như sau đây:
Ban đêm nhìn lên trời, thấy mây “có
quầng tròn” quanh mặt trăng…
Những củ khoai giống cất trong nhà như
Khoai Mở Khoai Từ… tự nhiên lú mộng.
Ngoài thiên nhiên, trong hàng rào, gốc
Nho Rừng đã rụi dây từ lâu, nay… phát
thinh dưới đất khô cháy thò lên hai ba
tược nhỏ màu nâu… coi bộ rất sung!
Đặt biệt có loại củ như củ hành trắng
tên Tỏi Lơi, mọc lòng vòng quanh hàng
rào…
Trời
đang nắng… thấy mồ, tự nhiên dưới đất nó
lú ngòng, trên Ngòng là 4 nụ vàng cam,
khi Tỏi Lơi nở bông đầy xóm, bông tàn là
trời ”phải” mưa, quả đúng như vậy.
Trời báo
mưa như vậy… chưa đủ, trời còn “báo thêm”
mùa mưa năm may… có gió lớn hay không
nửa đó, báo “điềm” như sau:
Đầu mưa,
nếu thấy chim Dòng Dọc lót ổ tòn ten
trên đám cao Trước Nhà…
(Nói
thêm về “nguyên tắc” trồng cây xung
quanh nhà theo phong thủy của ông bà xưa
truyền lại, như sau:
-
Mít đàng sau. (nhà)
-
Cau đàng trước. (nhà)
-
Sói ngâu bể nước.
-
Gốc lựu đầu hè.
-
Thiên lý ngoài hiên.
-
Hàng lài trước ngỏ.
-
Cây khế gốc vườn.
-
Khóm trúc bờ ao.
-
Liểu rủ bờ hồ.
-
Bụi chuối bên hông.(nhà)
-
Chuối già, kỵ trồng trước
nhà… vv…
Những
câu trên là kinh… nhật tụng khi muốn
trồng cây quanh nhà…)
…Chim
Dòng Dọc thường lót ổ… tòn ten trên lá
cau…=>>>…
Nếu chim
treo ổ ở ngọn lá sát thân cau, thì năm
đó trời sẻ có dông lớn…
Còn nếu…
trời ít dông, chim treo ổ ở đầu chót lá
cau, mà hỏng lo gió giật rớt ổ.
Con chim…trời
sanh, nó “biết hết ráo”!!!
Do đó,
bà con cứ dòm ổ Dòng Dọc mà lo… trước
chuyện mùa mưa năm nay:
Nên lo
sửa sang nhà cửa, hay Giàn Bầu thì lo
thay trụ để khỏi bị sập Giàn,
Nếu “bụi
chuối bên hông nhà”… tự nhiên lú lên cây
chuối con mà cây con nằm ép sát gốc cây
mẹ… thì trời sẻ có gió nhiều… làm bay
nóc nhà lá…
Còn nếu
cây con mọc ra xa thân mẹ, thì yên chí…
hỏng có gió lớn… nên phẻ ru!
Bụi tre
gai trong hàng rào, đầu mưa lên măng xa
gần gốc…giống như cây chuối…
So sánh
2 giống cây nói trên, coi “kiểu đó” thì…
chắc mẩm trúng phóc!
Khi đất
trời báo hiệu… trắng trợn như vậy thì bà
con lo chuyện mùa mưa:
Lo nhổ
củ môn dưới ruộng, để tránh củ ngập nước,
bị sượng, hỏng ngon.
Lo nhổ
Đậu Phọng về để củ hỏng úng, bị thúi…
Lo dọn
dây bầu bí mướp cà… để cho dể Cày Bệ.
Lo đem
Trụ Cần Giọt về cất trong nhà, kẻo bị
mục, mùa tới mắc công làm cây mới.
Lo củi
đuốc để khỏi mắc mưa ướt hết…
Lo và
lo… tùm lum…
Và rồi
trời đổ mưa…
Cây Mưa
Đầu Mùa thường là Cây Mưa Lớn, lớn “hết
biết” luôn!
Cây mưa
đầu mùa làm lá cây ngọn cỏ được rửa lá
xanh tươi, quanh cảnh không gian trở nên
mượt mà tươi tốt.
Cây mưa
nầy làm ngập mặt ruộng cả tất nước,
nhưng vì khô hạn lâu ngày, một tiếng
đồng hồ sau, nước rút hết… không khí trở
nên mát mẻ lạ thường…
oOo
Kể sơ về
chuyện cấy hái lúc chưa có chương trình
“cơ giới hóa nông nghiệp”…
Cho nên
cứ “tới ngày” là bà con lo rắm lúa giống
để Bắt Mạ (gieo mạ). Rấm lúa giống là
ngâm lúa giống trong lu nước một đêm cho
lúa “no nước”.
Sau đó
vớt lúa ra, đổ xuống đất, lấy bao bố đậy
kín đống lúa rắm (nước) cho ấm, để lúa
nứt mọng, hàng ngày phải tưới thêm nước
vô đống lúa cho khỏi khô mọng để bắt
“gieo” mạ xuống ruộng thì mọng phải ra
dài đều…
Cho dù
trời chưa mưa cây nào lớn…
Cũng có
khi Bắt Mạ đất khô “cày ra bụi” nhưng bà
con vẫn yên chí, vẩn cứ xách gào múc
nước giếng để tưới nước cho miếng Đất Mạ
thành sình để gieo mạ…
Khi mạ
non lên cao 1 hai lóng tay là “vô mùa
mưa”… y như trong kinh!
Còn nhớ
ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch, mạ cao cở 1
tất tây…
Lúc nầy
đồng ruộng trống hoát, chỉ có cỏ và
những đám mạ non nằm sát bờ mà thôi…
Những
trò chơi dân gian như Đánh Chỏng, Đánh
Quạ bắt đầu…xảy ra ở đồng ruộng.
Trâu bò
cũng mập lên do có cỏ dồi dào, nhứt là
cỏ Chưng-Vịt.
Cỏ chưng
vịt bò sát mặt đất, nhảy tược rất dử và
cỏ mau có trái, trái nhỏ cở cây kim nằm
trên một gié như bông lúa.
Hột bông
cỏ nầy Cu Cườm rất khoái, Dòng Dọc, Sẻ
Sẻ, Sắc Ô, Áo Già, Manh Manh… con nào
cũng ăn hột cỏ nầy…
Do đó,
trong những đám ruộng, chim các loại tụ
đông nghẹt mặt đất để kiếm ăn…
Cũng… do
đó, phát sinh nghề Giựt Chim bằng lưới
và con nít… sắm Giàn Thun!
Khi mưa
dào dả nối tiếp, mặt ruộng bắt đầu mềm
là bà con lo Cày Bệ.
Cày Bệ
là Cày Úp cho cỏ chết, cỏ chết thúi cũng
là Phân Xanh cho đồng ruộng.
Khoảng
nửa tháng sau là Cày Trở để cấy…
Thế là
Vô Ngày Mùa, chuẩn bị cấy hái rồi đây…
Người có
ruộng, kẻ không tất đất, cũng… bận rộn
cho Mùa Cấy y như nhau:
Những
người có ruộng ở chổ trũng lo cày trước
để cấy trước, sau đó cấy từ từ tới chổ
ruộng hơi cao hơn…
Người có
ruộng sâu, cho Cày Trở để chuẩn bị cấy…
Người
không ruộng, cũng… chuẩn bị tinh thần để
Đi Cấy “lấy công” hay “cấy dầng-công”
hay Lấy Lúa… ít ai lấy Tiền Công.
Có bài
thơ xưa sau đây:
Người ta đi cấy lấy
công.
Còn tôi đi cấy còn
trông nhiều bề.
Trông trời trông đất
trông mây…
Trông cho chân cứng
đá mềm.
Trời êm bể lặn mới im tấm
lòng…
Muốn cấy,
phải có Công Cấy, mà công cấy có là do
ông Đầu Công… lo dùm.
Ai muốn
“bỏ ngày cấy” (tính ngày nào cấy) thì
gặp ông đầu công “đặt ngày”.
Ai muốn
là Công Cấy cũng phải tới nhà ông đầu
công… ghi tên, để ổng biết mà sắp xếp
cấy ruộng ai và cấy ngày nào…
Ông Đầu
Công với “công lao to tát” như vậy… mà
hỏng hiểu sao, trong dân gian có “câu
thơ”… quái chiêu, mà con nít nào cũng
thuộc lòng, rồi khùng khùng la lớn:
Công Cấy lấy Công Cày,
Chín tháng 10 ngày…
Đẻ ra…thằng cha đầu
công…(?#$#$???)
“…giờ nghĩ lại… thiệt
là quấy!!!”
Dầu cho
ai hay… con nít nói soi, nói mói thì ông
Đầu Công vẩn đem Công Cấy cấy dài dài mà
hỏng nghe ổng nói tiếng nào.
Qua giữa
tháng 5 âm lịch… mưa bắt đầu, mưa đều…
Đầu
tháng 6 là vô Mùa Cấy.
Đầu tiên
từng đám ruộng được gia chủ cho Cày Bệ,
là Cày Úp đất cho chết cỏ…
Cở 10
ngày sau là Cày Trở là cày lần 2 để
chuẩn bị cấy.
Cày hôm
trước, hôm sau cấy, để đất cày không bị
dẻ cứng, khó cấy.
Bữa sáng
bữa Cấy.
Gia chủ
thức dậy nửa đêm để nấu xôi cho công cấy
“ăn nước buổi”…
Sáng đó,
ông đầu công thổi Tù Và để Tụ Công tại
nhà ổng, vì chủ ruộng có đặt trước nên
ông đầu công biết rỏ ruộng của ông A bà
B… cần bao nhiêu công cấy sáng hôm nay.
Khi công
cấy, cấy lúa tới khoảng 9 giờ sáng là
chủ nhà gánh xôi xuống ruộng cho công
cấy “ăn nước buổi” (ăn giữa buổi)
Ai cũng
cho công cấy ăn nước buổi, buổi sáng,
còn buổi chiều, không có ăn gì ráo!
Cũng vì…
cái vụ “ăn xôi cấy” nầy, mà phát sinh
mấy câu thơ… ngộ ngộ sau đây:
Cối
có xây, thì… cối hỏng nẩy(a)
Cối hỏng xây, thì… cối nẩy(b)
Cối có xây, mà cối nẩy… thì cối chản(c)
(a)… cấy có ăn xôi, thì cấy
chắc, cứng gốc, hỏng cho cây mạ nổi lên.
(b)… cấy hỏng cho xôi ăn, thì
“ghét”, cấy nổi cây mạ lên chơi.
(c)… nếu cấy có xôi ăn nước
buổi rồi, mà còn cấy nổi, thì…ăn cán
chổi.
Thiệt là
“bài thơ” quá độc, đọc lên nghe… tức
cười, mà hỏng ai giận, hỏng ai làm.
Khi cấy
lúa, mấy bà già trầu nói chuyện… dê, nói
trây, nói lái… nghe phát ham!!!
Cứ… lóng
lổ tai nghe riết, thế mà tới giờ nghỉ
cấy, hỏng ai hay biết, tới chừng nghe
ông đầu công thổi tù và hết giờ… mới
hay, do đó… cấy hỏng thấy đau lưng, là
vậy!
Một khi
đồng ruộng đã cấy kín mít… thế là hết
“chuyện mần ruộng” rồi…
Giờ thì
chờ lúa bén rể để Cấu Ếch ruộng…
Qua giữa
tháng 7 thì đồng ruộng… vô Hạn Bà Chằn…
Lúc nầy
lúa đã nở bụi và vì không mưa hay mưa
nhỏ, nên nước ruộng cạn dần…
Lúc nầy
cá ở ruộng gom lại chổ còn nước in-ít…
Thế là
làm mồi cho cò, gà nước, cỏ nhác… tha hồ
ăn…
Tụi con
nít cũng tham gia Bắt Cá cạn om sòm…
Qua
tháng 8 âm lịch, khi nghe chim Thằng
Lằng Chó, tự nhiên ở đâu bay tới kêu
“chẻ chẻ” om sòm từ đầu làng cuối xóm,
là biết, trời sẻ mưa trong hai ba ngày
tới.
Khi trời
mưa là mưa liền liền, gọi là “trời lụt”
là trời mưa liên tu…
Thế là
Đi Câu… được rồi nè.
Tới
tháng 10 lúa tròn mình Xây Đồng Đồng,
trổ bông, rồi lúa ngậm sửa…
Tháng 10
gió sớm thổi liu riu, hột lúa non tét vỏ,
thò nhụy vàng ra ngoài để thụ phấn, nhờ
có gió sớm nên lúa đậu hột dể dàng…
Cuối
tháng 10 âm lịch mưa “ngớt” (ít đi)…
Nước
ruộng cạn từ từ… thì bà con lo Ủ Cá
trong giếng…
Đầu
tháng 11 lúa chín vàng đồng… vậy là vô
mùa Cắt Lúa…
Cắt Lúa
tính công như sau:
Cắt lúa
1 ngày công, lấy 1 thúng lúa (một thúng
=1/2 giạ)
Còn Đập
Lúa thì thường người Lảnh (đập lúa) lảnh
theo cách “đập lúa hồi”…
Đập Lúa
Hồi là cứ đập được 10 thúng lúa, thì
người đập lấy công 1 thúng tại ruộng.
Người
chuyên môn đập lúa mướn như vậy, trọn
mùa cắt thì trong nhà cũng được cả bồ
lúa như người có ruộng…
Còn
người có ruộng và có người đi cắt, thì
cắt “dầng-công” cho nhau…
Ví dụ
đám lúa nhà mình cần 20 công cắt, thì
cắt dầng công được bao nhiêu thì cắt,
phần còn lại thì trả bằng lúa hay tiền,
tùy người nhận.
Tới mùa
cắt lúa, bà con chổ khác, tới xin cắt là
chuyện thường…
Trong
khi cắt lúa ngoài đồng, thì, năm nào
cũng vậy:
Bà con
miệt An Lộc, Thạnh Lộc Thôn, An Phú Đông…
gánh mía cắt thành lóng để trong thúng
gánh tới ruộng để “đổi lúa” lấy mía,
bánh ít hay bánh tét… để ăn “nước buổi”
tại đồng ruộng…
Đặc biệt
là…bất cứ chuyện gì, mà làm buổi sáng,
thì thế nào gia chủ cũng nấu cơm, nấu
xôi… hay gì đó, đem tới cho bà con đang
làm “để ăn nước buổi”…
Cử ăn
nầy ở lúc 9 giờ sáng… đây là theo lệ từ
xưa và bà con vẩn cứ làm theo…
Do đó,
nếu “đi làm” buổi sáng thì… hỏng lo đói
bụng bất tử!!!
Cắt lúa, nếu tiện, thì đập lúa (ngay)
liền, vì lúa còn tươi dể rụng hột, nếu
không đập liền, thì cắt lúa phơi ba bốn
ngày, cho rơm khô, đặp lúa không bị rơm…quấng
cổ.
Cũng có khi, cắt xong, lúa nằm đầy ruộng,
rồi bị cây mưa “trái mùa” đổ xuống, cây
mưa lớn làm ngập ruộng, ướt lúa…
Khi bị mưa bất tử như vậy, bà con hỏng
lo lúa nứt mọng.
Vì “lúa mùa 6 tháng” không bao giờ nức
mọng bất tử như lúa thần nông 3 tháng…
Tóm lại…”cuộn phim trắng đen ngắn” Mùa
Mưa… viết tới đây… hết phim…!!!
Như vậy là… Mùa Nắng bắt đầu…
NĂM
MỚI CHÚC QUÍ ĐỘC GIẢ ĐƯỢC NHIỀU TAM AN